गुरुपौर्णिमा : ज्ञान व सुसंस्कृतीचा सण

भारतीय संस्कृतीत “गुरुपौर्णिमा” या दिवशी गुरूंचं स्मरण, वंदन आणि कृतज्ञता व्यक्त करण्याची परंपरा खूप जुनी आहे. आषाढ महिन्यातील पौर्णिमेला साजरी होणारी ही गुरुपौर्णिमा, फक्त शाळेतील शिक्षक किंवा महाविद्यालयातील प्राध्यापकापुरती मर्यादित राहत नाही, तर जीवनात ज्ञान, मार्गदर्शन, प्रेरणा देणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीसाठी आदर व्यक्त करण्याचा हा एक खास दिवस आहे.

“गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः” हा श्लोक आपल्या संस्कृतीत गुरुचं स्थान किती श्रेष्ठ आहे, हे सांगतो. आई-वडील, शिक्षक, मोठे भाऊ-बहिणी, मित्र, आयुष्यात भेटलेले अनुभव, अगदी निसर्गही — हे सर्व गुरूच असतात. प्रत्येक क्षणी आपल्याला काही ना काही शिकवण देणारे हेच खरे गुरू.

उदाहरणच घ्या — एका विद्यार्थ्याला गणिताची भीती वाटते, पण शिक्षक त्याला समजून घेत, धीर देत आणि नवीन पद्धतीने शिकवत त्या विषयाशी मैत्री घडवून आणतात. केवळ पुस्तकातील ज्ञान देणं नव्हे, तर आत्मविश्वास वाढवणं, योग्य मार्ग दाखवणं, हेच खरे गुरूत्व.

असेही म्हणतात, “Without a Guru, there is no knowledge, and without knowledge, there is no liberation.” म्हणजेच गुरू विना ज्ञान नाही आणि ज्ञान विना मोक्ष नाही. ज्ञान हेच माणसाला अंधारातून प्रकाशाकडे नेतं. म्हणून गुरुपौर्णिमेला आपण आपल्या गुरूंच्या चरणी वंदन करतो.

आजच्या घडीला, डिजिटल युगातही, गुरूंचं महत्त्व कमी झालेलं नाही. ऑनलाइन शिक्षण, व्हिडिओ लेक्चर्स, वेबिनार्स, ई-बुक्स — हे सर्व साधनं आहेत, पण योग्य दिशादर्शन करणारा गुरू हा कोणत्याही यंत्रापेक्षा श्रेष्ठ ठरतो. कारण गुरू केवळ माहिती देत नाही, तर त्या माहितीतून ज्ञान आणि त्या ज्ञानातून जीवनाची दिशा देतो.

स्वामी विवेकानंद म्हणाले होते, “A true teacher is he who can immediately come down to the level of the student, and transfer his soul to the student's soul.” म्हणजेच खरा गुरू हा असतो, जो विद्यार्थ्याच्या पातळीवर जाऊन त्याच्याशी आत्मिक नातं जोडतो.

गुरुपौर्णिमेचं महत्त्व हे एवढंच नाही की त्या दिवशी आपण गुरूंच्या पाया पडावं, फुलं वाहावीत किंवा एखादं भाषण करावं. खरा अर्थ आहे — त्यांच्या शिकवणीचा विचार करणं, त्या शिकवणीनुसार जगणं, आणि आयुष्यभर त्या ज्ञानाला न विसरणं.

आजच्या पिढीनेही हे समजून घ्यायला हवं की, केवळ शालेय अभ्यासासाठी नाही, तर संपूर्ण जीवनासाठी गुरू आवश्यक आहेत. करिअर, व्यक्तिमत्व विकास, मानसिक आरोग्य, कौशल्य — प्रत्येक क्षेत्रात गुरू आपल्याला योग्य दिशा दाखवतात.

अंततः गुरुपौर्णिमेचं खरं सार म्हणजे कृतज्ञता. आपल्याला घडवणाऱ्या प्रत्येक गुरूचे मनापासून आभार मानणं. म्हणूनच, या गुरुपौर्णिमेला प्रत्येकाने मनातल्या मनात किंवा प्रत्यक्ष जाऊन आपल्या गुरूंना धन्यवाद द्यावं. कारण “गुरूशिवाय ज्ञान नाही, आणि ज्ञानाशिवाय जीवन नाही.”

या पवित्र गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी आपल्या सर्व गुरूंना शतशः प्रणाम! 🌸

---

🪔 “गुरु शिष्याचा केवळ शिक्षक नसतो, तर जीवनाचा दीपस्तंभ असतो.” 🪔